Warszawa Judaica

Czy wiesz, że przed II wojną światową Warszawa była jednym z największych ośrodków kultury żydowskiej w Europie? Związki z tradycją żydowską było widać na każdym kroku począwszy od życia codziennego, a kończąc na architekturze, sztuce czy literaturze. Odkryj wielobarwny świat Żydów polskich, poznając ich historię od czasów średniowiecza do współczesności.

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Miejsce, które przywraca pamięć o bogatej, 1000-letniej historii Żydów polskich od średniowiecza do czasów współczesnych. Zwróć uwagę na wyjątkową architekturę holu głównego, który swoim kształtem przypomina wąwóz symbolizujący przejście Żydów przez Morze Czerwone w drodze do Ziemi Obiecanej. Zatrzymaj się przy zrekonstruowanym sklepieniu repliki XVII-wiecznej synagogi w Gwoźdźcu, by podziwiać przykład malarstwa bożnic w Polsce. Obejrzyj także interaktywną wystawę, która zabierze Cię w podróż przez wieki, na przykład na uliczki przedwojennej żydowskiej dzielnicy.

Pomnik Bohaterów Getta

Pomnik powstał niedługo po II wojnie światowej dla upamiętnienia tych, którzy walczyli i zginęli w warszawskim getcie. Właśnie przy tym pomniku w 1970 roku ukląkł kanclerz Republiki Federalnej Niemiec Willy Brandt, by przeprosić za zbrodnie popełnione przez Trzecią Rzeszę.

Umschlagplatz

Pomnik Umschlagplatz znajduje się w miejscu, skąd w 1942 roku wyruszały transporty Żydów do obozu zagłady w Treblince. Kształtem przypomina mury getta oraz wagon kolejowy, a na ścianach wewnątrz wyryto ponad czterysta imion ofiar. Idąc spod pomnika Bohaterów Getta na Umschlagplatz Traktem Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, zwróć uwagę na pamiątkowe kamienie przedstawiające historię najważniejszych postaci warszawskiego getta.

Cmentarz Żydowski

Na zabytkowej nekropolii znajdziesz piękne pomniki nagrobne i tradycyjne macewy. Pochowano tu wiele wybitnych osób, między innymi twórcę języka esperanto Ludwika Zamenhofa i pisarza Icchoka Lejba Pereca. Odwiedź symboliczny grób pedagoga Janusza Korczaka – obrońcy dzieci, który w czasie II wojny światowej, będąc więźniem w Treblince, poświęcił swoje życie, wchodząc do komory gazowej razem z podopiecznymi.

Żydowski Instytut Historyczny

Zabytkowy budynek przed wojną mieścił Główną Bibliotekę Judaistyczną oraz Instytut Nauk Judaistycznych. W czasie wojny znajdowały się tu biura Żydowskiej Samopomocy Społecznej. W 1947 roku, po odbudowie, budynek został siedzibą Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zwróć uwagę na przechowywane tu bezcenne dokumenty z podziemnego archiwum getta warszawskiego – tak zwane „Archiwum Ringelbluma”. Zostało ono wpisane na listę „Pamięć Świata” UNESCO.

Synagoga Nożyków

Odwiedź jedyną w stolicy synagogę, która przetrwała okres Holokaustu. Została założona przez Zalmana ben Menashe Nożyka, zamożnego kupca tekstyliów, oraz jego żonę Rywkę. Synagoga Nożyków została wybudowana w neoromańskim stylu. W czasie II wojny światowej budynek służył Niemcom za stajnię i magazyn paszy.
Udaj się także na ulicę Próżną – jedno z nielicznych miejsc, w których zachował się klimat dawnej żydowskiej Warszawy.

Mur getta

Wejdź na podwórze między ulicami Sienną i Złotą, aby zobaczyć fragmenty muru Getta Żydowskiego. W centrum miasta zwróć także uwagę na wmurowane w chodniki żeliwne płyty wyznaczające granice dawnego getta.

Instalacja „Kładka”

W 1942 roku wybudowano drewniany most przebiegający nad ulicą Chłodną łączący „małe” i „duże” getto. Dziś w tym miejscu znajdziesz multimedialną instalację artystyczną „Kładka pamięci”, która nawiązuje do tragicznych wydarzeń z tamtego okresu. Najefektowniej wygląda ona wieczorem.

Stare Nalewki

Ulica Nalewki była centrum żydowskiej społeczności w Warszawie. Tutaj, w stojących ściśle obok siebie kamienicach, znajdowały się kramy, warsztaty, hurtownie i rozmaite „geszefty” prowadzone przez Żydów. W czasie wojny Nalewki znalazły się w granicach getta i po upadku powstania w getcie zostały zrównane z ziemią. Do dziś zachował się jej niewielki fragment, zaczynający się obok Arsenału i ciągnący wzdłuż ogrodzenia Ogrodu Krasińskich. Z kipiącej życiem ulicy pozostał bruk wraz z oryginalnymi szynami, po których kiedyś jeździły pełne ludzi tramwaje…

Wyjście z kanału

W maju 1943 roku wciąż walczący powstańcy z getta szukali wszelakich dróg ewakuacji. Jedną z nich, sprawdzoną już wcześniej, były kanały. Grupa bojowników, z Markiem Edelmanem na czele, weszła do kanału przy ulicy Franciszkańskiej. Nie znając jednak skomplikowanego systemu, nie mogła znaleźć wyjścia. Wyprawę ratunkową zorganizował ich kolega, Kazik Ratajzer, który przeprowadził odnaleziona grupę do włazu przy ulicy Prostej 51 i zorganizował transport do bezpiecznej kryjówki. W miejscu tych wydarzeń znajduje się pomnik. Zobacz go koniecznie!

Bunkier Anielewicza

W czasie powstania w getcie warszawskim żydowscy bojownicy i cywile znajdowali schronienie w tak zwanych bunkrach, czyli ukrytych pod budynkami pomieszczeniach. Niemcy sukcesywnie odkrywali je i osaczali obrońców. W jednym z takich bunkrów, pod ówczesnym adresem Miła 18, ukrywał się, wraz ze 120 powstańcami, dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej – Mordechaj Anielewicz. Grupa odkryta została przez Niemców 8 maja 1943 roku, a jej członkowie w większości popełnili samobójstwo. W miejscu tym znajduje się kopiec pamiątkowy wraz z tablicami.

Pomnik „Archiwum Ringenbluma”

Dramatyczne wydarzenia w getcie warszawskim były sukcesywnie opisywane i dokumentowane przez historyka Emanualea Ringenbluma i założoną przez niego organizację Oneg Szabat. Setki dokumentów, rysunków i opisów schowano następnie w metalowych skrzynkach i bańkach na mleko i zakopano w piwnicach nieistniejącego już domu przy ulicy Nowolipki 68. Odnalezione po wojnie stanowią teraz bezcenne świadectwa historyczne. W miejscu ukrycia zbiorów Ringenbluma stanął pomnik upamiętniający archiwum i działalność jego twórcy.

Zawołani po imieniu – Instytut Pileckiego

Stała ekspozycja „Zawołani po imieniu” przedstawia losy Polaków, którzy w czasie II wojny światowej pomagali Żydom płacąc za to najwyższą cenę. Poznasz tu zwyczajnych ludzi, którzy postawieni wobec dramatycznych wyborów, postąpili z odwagą, ofiarnością i solidarnością. Każdy z nich ma tu swoją historią opowiedzianą w kontekście rodziny i lokalnej społeczności. Zwróć uwagę na archiwalne dokumenty i zdjęcia, przedmioty należące do upamiętnionych, posłuchaj wywiadów z ich rodzinami. Aby lepiej zrozumieć okoliczności w jakich nieśli pomoc poczytaj o machinie terroru, jakiej byli poddani mieszkańcy okupowanej Polski.

Willa Żabińskich

Poznaj niezwykłą historię domu położonego na terenie warszawskiego zoo. Podczas II wojny światowej dyrektor obiektu – Jan Żabiński z małżonką – ukrywali tu Żydów przerzucanych z warszawskiego getta. Ich losy przedstawia hollywoodzki film „Azyl” z Jessicą Chastain w roli Antoniny Żabińskiej.

Mykwa i nieistniejąca Synagoga Praska

Przy ulicy Kłopotowskiego stoi ceglany budynek wzniesiony w latach 1911-1914. To jedyna w Warszawie mykwa, czyli obrzędowa łaźnia żydowska, która służyła do rytualnych kąpieli. Budynek przetrwał wojenne zawieruchy w dobrym stanie, ale niestety nie zachowało się wyposażenie świadczące o jego pierwotnym przeznaczeniu. W jego wnętrzach działa obecnie liceum.

Tuż obok zobaczysz oryginalne ogrodzenie dawnej Synagogi Praskiej. W jej miejscu znajduje się obecnie przedszkolny plac zabaw, a z gruzów budynku usypana jest widoczna tam górka. Świątynia, wybudowana w roku 1836, była jedną z pierwszych europejskich okrągłych synagog. Zdewastowana, przetrwała wojnę, lecz jej stan techniczny był na tyle zły, że w połowie XX wieku została rozebrana.

Gmach Wychowawczy Warszawskiej Gminy Starozakonnych

To jeden z najlepiej zachowanych warszawskich budynków wzniesionych przez Gminę Żydowską. Jest to dawny Gmach Wychowawczy Warszawskiej Gminy Starozakonnych. Do 1940 roku mieściły się tu między innymi ochronka i szkoła dla dzieci. Po wojnie znajdującą się wewnątrz synagogę przebudowano na salę teatralną, gdzie odbywały się przedstawienia Teatru Żydowskiego. Obecnie znajduje się tu siedziba Teatru Baj.

„Krawiec Męski” na ulicy Brzeskiej

Przejdź się ulicą Brzeską, która przed wojną była zamieszkana w większości przez Żydów. Zatrzymaj się przed kamienicą numer 21, gdzie na murze znajdziesz namalowany szyld zakładu krawieckiego. Teraz wyobraź sobie, że w każdym z tych domów mieściły się zakłady usługowe, a cała ulica tętniła odgłosami codziennej pracy, handlu, rozmów, zabaw i kłótni nieistniejącej już społeczności.

Polichromie w Domu Modlitwy

Pośród pamiątek po społeczności żydowskiej na Pradze wyróżniają się wnętrza domu modlitwy, znajdującego się w obecnym Muzeum Warszawskiej Pragi. W dwóch zachowanych salach, w których modlono się do roku 1940, zachowały się polichromie pochodzące z rozmaitych okresów. O jednej z nich – Żydach modlących się pod Ścianą Płaczu – wiadomo, że została namalowana w latach 1933-1934. Po wojnie polichromie zostały zamalowane i na nowo odkryto je w roku 1996. Poddane konserwacji stanowią świadectwo bogatego życia religijnego Żydów warszawskich.

Cmentarz Żydowski na Bródnie

Jest najstarszą ocalałą i największą pod względem liczby pochowanych żydowską nekropolią w Warszawie. Założony w 1780 roku z inicjatywy Szmula Zbytkowera – nadwornego bankiera króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego był miejscem ostatniego spoczynku przede wszystkim biednych Żydów. Zanim przejdziesz w głąb cmentarza poznaj jego dramatyczne losy zwiedzając wystawę „Bejt almin – dom wieczności”, mieszczącą się w pawilonie przy wejściu. Dzięki niej dowiesz się o żydowskich zwyczajach pogrzebowych, a także zrozumiesz czemu zabytkowa nekropolia przypomina obecnie ogromne składowisko płyt nagrobnych.
Idąc główną aleją dostrzeżesz kwatery z nagrobkami z piaskowca i stojącymi przed nimi płytami. Po bokach znajdują się olbrzymie stalowe kosze wypełnione kawałkami potłuczonych macew, sprowadzonymi z różnych miejsc Warszawy. Ustawione w okręgu na końcu alei wraz płytami nagrobnymi tworzą symboliczne mauzoleum ku czci tysięcy pochowanych tu zmarłych.

Zobacz także:

Stare Miasto

Trakt Królewski

Spacer po Pradze-Północ

Warszawa walcząca