Spacer po Pradze-Południe
Prawobrzeżna dzielnica Warszawy to interesująca mozaika starych kamienic, terenów przemysłowych i poprzemysłowych oraz zielonych parków. Charakterystyczne dla niej miejsca to zapewne stadion PGE Narodowy, popularna miejska plaża Poniatówka, czy przepiękny Park Skaryszewski, utworzony na początku XX wieku. Ale historia tego obszaru jest znacznie dłuższa, a obecna nazwa myląca. Położona tu wieś Kamion, czyli obecny Kamionek istniała prawdopodobnie już w XI wieku, a inne jak Gocław, Kawęczyn czy Grochów powstały między XI i XIV wiekiem.
To właśnie rozwój Grochowa nadał charakter obecnej dzielnicy. Jednym z momentów przełomowych w jego historii było wybudowanie w latach 1820-1823 szosy brzeskiej, która łączyła Pragę z Terespolem. Dzięki połączeniu dzielnicy z Imperium Rosyjskim rozwinął się tu przemysł. Jeszcze większy jego rozwój nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, po otwarciu Kolei Warszawsko-Terespolskiej.
Przemysłowy i robotniczy charakter Grochowa i Kamionka kontrastuje z inteligencką i artystyczną Saską Kępą – osiedlem domków jednorodzinnych, wybudowanym w latach 30-tych XX wieku na dawnej wiślanej wyspie. W czasach króla Augusta III Sasa była ona miejscem polowań i dworskich zabaw. Później, przez cały wiek XIX i w początkach XX wieku, służyła jako miejsce wypoczynku mieszkańców Warszawy. Dalsza rozbudowa dzielnicy obejmowała blokowiska Gocławia, które powstały w latach 70-tych.
Poznaj wszystkie oblicza Pragi Południe spacerując z naszym przewodnikiem.
Wzdłuż Grochowskiej
Rogatki Grochowskie to dwa budynki powstałe w 1823 roku, które stanowiły granicę między Pragą a Grochowem. Stoją one przy skrzyżowaniu ulic Zamoyskiego i Lubelskiej. Dawniej w budynkach tych siedzibę miał posterunek policji i urząd poborcy podatkowego. W rogatce znajdującej się po stronie zakładów E. Wedel mieści się obecnie firmowa pijalnia czekolady. Zacznij długi spacer po Pradze Południe od dającej mnóstwo energii filiżanki czekolady.
Idź teraz ulicą Grochowską w kierunku Ronda Wiatraczna. Na głównej arterii Pragi-Południe poczujesz klimat, jakże różny od lewobrzeżnej Warszawy. Na pewno zauważysz też wielonarodowościowy charakter tego miejsca – na ulicach oprócz polskiego usłyszysz języki ukraiński, rosyjski, arabski oraz romski. Niższe ceny mieszkań oraz handlowa przeszłość Pragi przyciągają emigrantów. Dawniej było to również miejsce wielokulturowe – zatrzymaj się na chwilę przy tablicy na skwerku w pobliżu budynku przy ulicy Grochowskiej 301/305. Tutaj do początku lat 60-tych XX wieku znajdował się cmentarz staroobrzędowców, czyli konserwatywnych wyznawców prawosławia.
Obok zlikwidowanego cmentarza znajduje się zakład Perun, to prawdziwy skarb przemysłowego Kamionka. W ceglanych budynkach od 1913 roku działała fabryka wytwarzająca sprzęt spawalniczy. Obecnie część hal przeznaczona jest na działalność komercyjną i rozrywkową.
Idąc dalej w kierunku Ronda Wiatraczna, po przeciwległej stronie Grochowskiej, znajdziesz siedzibę orkiestry Sinfonia Varsovia, w której jednym z dyrektorów był słynny kompozytor Krzysztof Penderecki. Obecnie koncerty odbywają się w rozstawionym na tyłach budynków namiocie, jednakże do roku 2026 w wyremontowanych budynkach ma powstać nowoczesny kompleks kulturalny z salami koncertowymi.
Tuż obok siedziby Sinfonia Varsovia znajduje się zadbany Park Obwodu Praga Armii Krajowej. Południowo-wschodnim wejściem do niego jest brama, wykonana ponad 100 lat temu w jednym z warszawskich zakładów kowalskich. Przed wojną była ona wejściem do bogatej kamienicy w Śródmieściu, a po wojnie niszczała w jednej z grochowskich kamienic. Wyremontowana, od 2003 roku stała się bramą do parku.
100 metrów dalej przy ulicy Grochowskiej, znajdziesz jeszcze jedną ciekawostkę. Jest to trochę zapomniany już Pomnik Budowy Szosy Brzeskiej. Wysoki na 14 metrów żeliwny obelisk odsłonięty został w roku 1825, na pamiątkę budowy drogi łączącej Pragę z Terespolem. Obrazy na obelisku przedstawiają panoramy miast znajdujących się na trasie przebiegu drogi oraz etapy jej budowy. Taki sam obelisk znajduje się na drugim końcu dawnej drogi w Terespolu.
Echa Powstania Listopadowego i rodzinne fabryczki
Podczas Powstania Listopadowego Grochów był miejscem ciężkich walk powstańców z atakującymi przedpola Warszawy Rosjanami. Jedna z bitew rozegrała się 25 lutego 1831 roku w lasku Olszynka Grochowska. Aby tam dotrzeć, idź ulicą Grochowską do znajdującego się około 2 kilometry dalej Placu Szembeka nad którym góruje zabytkowy Kościół Najczystszego Serca Maryi. Powstał on z okazji 100. rocznicy Bitwy o Olszynkę Grochowską i jest jedną z ostatnich warszawskich budowli w stylu neogotyckim, a jego wnętrza wykończone są w modnym w latach trzydziestych stylu art deco. Podczas kopania fundamentów natrafiono tu na dwie zbiorowe mogiły powstańców listopadowych.
Po minięciu Placu Szembeka skręć w lewo w ulicę Chłopickiego a następnie w ulicę Szaserów i Podolską aby dojść do Rezerwatu Olszynka Grochowska, gdzie jedna z leśnych ścieżek prowadzi do Pomnika Poległych w Bitwie pod Grochowem. Na pomniku z tablicą pamiątkową możesz przeczytać napis: „Przechodniu powiedz współbraciom, że walczyliśmy mężnie i umierali bez trwogi Ale z troską w sercu o losy Polski, Losy przyszłych pokoleń – o Wasze losy”.
Wracając z rezerwatu tą samą drogą zatrzymaj się przy ulicy Podolskiej 28. Znajduje się tu Wytwórnia Wód Gazowanych „Ronisz”, działająca nieprzerwanie od 1948 roku. Produkuje ona klasyczne oranżady, których skład nie zmienił się od czasu otwarcia zakładu. Wytwórnia ta, to jeden z przykładów wrodzonej przedsiębiorczości mieszkańców Grochowa. Dawniej działało tu o wiele więcej rozmaitych, rodzinnych fabryczek. Kolejną z nich znajdziesz na ulicy Kordeckiego 48. W tej kamienicy pod numerem 1 znajduje się Fabryka Bombek Fogiel. Od 1948 roku wytwarzaniem ozdób choinkowych zajmuje się tu już trzecie pokolenie, a większość bombek sprzedawana jest do USA.
Kolejny przykład grochowskiej przedsiębiorczości znajdziesz na rondzie Wiatraczna. Od 1958 roku działa tutaj cukiernia „Rurki z Wiatraka”, sprzedająca kultowe rurki z bitą śmietaną.
Swojski Grochów
Praga-Południe to nazwa urzędowa dzielnicy. Dlatego rodowity mieszkaniec Grochowa nigdy nie powie, że jest z Pragi – on zawsze jest z Grochowa! Lokalność jest tutaj bardzo ważna, bo wszyscy mieszkańcy kamienicy znają się od pokoleń.
Jeśli chcesz zobaczyć klimatyczne, pełne dobrych, sąsiedzkich relacji osiedle, koniecznie odwiedź Kolonię Towarzystwa Osiedli Robotniczych przy ulicy Podskarbińskiej 7, 7A, 7B i 9. W wybudowanych w latach 30-tych XX wieku kamienicach, z akcentami stylu modernistycznego, mieszkają potomkowie pierwszych osiedlonych tu, ubogich rodzin robotniczych. Przejdź się między budynkami aby zobaczyć siedzących na ławce mieszkańców, klomby z kwiatkami i suszące się na wietrze pranie.
Pół kilometra na wschód biegnie ulica Kickiego, gdzie w budynkach pod numerami 9 i 12 znajdują się, słynące z niezapomnianych imprez, akademiki. Mieszkają w nich studenci z wielu zakątków Polski i świata. Akademiki na Kicu były, często przez długie lata, domem kilku znanych później muzyków, przedsiębiorców czy osobowości medialnych. Jednym z nich był Muniek Staszczyk, autor tekstu do hitu „Warszawa”. Co ciekawe, wielu mieszkańców akademików tak wsiąkło w grochowski klimat, że w późniejszym życiu osiedlili się w pobliżu.
Przechodząc obok akademików koniecznie wstąp do znajdującego się tu Antykwariatu Grochowskiego, gdzie wystawiono na sprzedaż 130 tysięcy książek.
I jeszcze jedno miejsce warte odwiedzenia w tym rejonie miasta… W jednej z najznamienitszych polskich komedii filmowych trener II klasy Jarząbek śpiewa pieśń pochwalną ku czci prezesa Ochódzkiego. Nagrywa ją ukryty w szafie magnetofon. Ta scena pochodząca z filmu „Miś” i została nagrana na Grochowie w oryginalnym pokoju prezesa klubu sportowego „Orzeł” przy ulicy Podskarbińskiej 14. Pokój, umeblowany tak jak w filmie, istnieje do dziś! Można go oglądać w czasie organizowanej co roku w maju Nocy Muzeów.
Obiekty przemysłowe w nowych rolach
Praga-Południe to miejsce, gdzie działało dużo zakładów przemysłowych. Kilka z nich nadal kontynuuje produkcję, wiele, szczególnie tych najstarszych na Grochowie i Kamionku, zamknięto. Postindustrialne, niszczejące budynki poddano w ostatnich latach rewitalizacji i przeznaczono na obiekty użytku publicznego. Najbardziej znanym jest Soho Factory przy ulicy Mińskiej 25. Na powierzchni 8 hektarów mieściły się Fabryka Jutowa, Zakłady Amunicyjne „Pocisk” i Warszawska Fabryka Motocykli, produkująca słynne skutery Osa i motocykle SHL. Dziś w starych budynkach mieszczą się biura, restauracje i designerskie sklepy. Najważniejszym jednak obiektem jest utworzone w starym magazynie Muzeum Neonów, prezentujące odnowione, świecące reklamy, zabrane z ulic wielu polskich miast.
Rewitalizację przeszły również obiekty dawnej fabryki Polskich Zakładów Optycznych przy ulicy Grochowskiej 316. Zakład, mieszczący się w modernistycznym budynku z lat 20-tych, produkował mikroskopy, lornetki, a nawet peryskopy dla łodzi podwodnych. Teraz mieszczą się tu biura i restauracje. Odpocznij chwilę w jednej z nich na parterze budynku.
Park Skaryszewski, Kamionkowskie Błonia Elekcyjne i okolice
A teraz skieruj swoje kroki do Parku Skaryszewskiego. Jeden z największych i najbardziej malowniczych parków Warszawy został założony na terenie dawnych pastwisk w latach 1905-1916. Obszar parku jest bardzo urozmaicony – pełno tu dzikich ostępów, wzgórz, starych drzew i cichych alejek oraz znakomitych rzeźb ze słynną „Tancerką” na czele. Park przylega do malowniczego Jeziorka Kamionkowskiego, do którego wpływają liczne kanały i które jeszcze w XX wieku miało połączenie z Wisłą. Jeziorko jest prawdziwą ostoją przyrody, pełną ptaków i ryb. Na wyspie u południowego brzegu jeziorka swoją kolonie mają bobry – przyjrzyj się uważnie, może dojrzysz pływającego gryzonia… W sezonie możesz też skorzystać z oferty Przystani Park Skaryszewski – posilić się pizzą, napić piwa albo wypożyczyć kajak i popływać nim po jeziorku.
W pobliżu jeziorka znajduje się zadbany ogród różany w stylu francuskim. Tutaj znajdziesz też pomnik brytyjskich lotników, niosących pomoc powstańcom warszawskim. 14 sierpnia 1944 roku ich samolot został zestrzelony nad Jeziorkiem Kamionkowskim.
Latem możesz poczuć dochodzące aż tutaj zapachy czekolady. Pochodzą one ze znajdującej się po przeciwnej stronie jeziorka fabryki E. Wedel, która od lat 30-tych XX wieku produkuje tu popularne w kraju słodkości. W fabryce znajduje się także muzeum, w którym dowiesz się, jak powstają te pyszne wyroby.
Przejdź na drugą stronę ulicy Międzynarodowej, gdzie znajduje się wielka zielona łąka otoczona kanałkami. W 1573 roku, najprawdopodobniej w tym miejscu, odbyła się pierwsza wolna elekcja – czyli wybór polskiego króla przez szlachtę. Obecnie jest to miejsce pikników, kąpieli słonecznych i zabaw z psami. Odpocznij tu chwilę.
Przyczółek Grochowski i okolice
Idąc wzdłuż biegnącego przez Kamionkowskie Błonia Elekcyjne Kanału Wystawowego dotrzesz do Jeziorka Gocławskiego. W jego pobliżu powstało osiedle Przyczółek Grochowski, które… składa się z jednego bloku. Ale za to jakiego! Długiego na 1,8 km, układającego się w literę M, molocha tworzą 22 połączone ze sobą budynki. Każdy z nich ma oddzielny adres i w sumie znajduje się w nich 1800 mieszkań. Wewnątrz litery M powstały 3 oddzielne podwórka.
Budynek oddany został do użytku w roku 1974 i pomimo ciekawych rozwiązań architektonicznych był eksperymentem nieudanym. Było tam głośno, niebezpiecznie i nie można było mówić o dużym komforcie życia. Blok, który zyskał przydomek „Pekin”, był tłem do wielu produkcji filmowych, m.in. serialu „Stawiam na Tolka Banana”.
Teraz, po latach, jest to ciekawe miejsce do spaceru i podziwiania pomysłów architektonicznych z poprzedniej epoki. Jak mówią mieszkańcy, wreszcie jest tam bezpiecznie.
Jeśli potrzebujesz chwili relaksu, możesz skoczyć do oddalonego o kilometr Parku Nad Balatonem, gdzie odpoczniesz nad wodą. Wśród dzieci szczególny entuzjazm budzi znajdująca się tu rzeźba Kota Niezależnego Cyryla.
Saska Kępa
Po wizycie na osiedlach w stylu PRL, udaj się na Saska Kępę, gdzie dla kontrastu zachwyci cię osiedle w stylu międzywojennym. Miejsce to stało się atrakcyjne dla budownictwa po otwarciu w roku 1913 Mostu Poniatowskiego, a prawdziwy rozkwit przeżyło w latach 20-tych i 30-tych XX wieku.
Najstarsze budynki na osiedlu to Kolonia Łaskiego wybudowana w roku 1926 w obrębie ulic Obrońców, Katowickiej i Dąbrowieckiej. Domy nawiązują tu do modnego w tym czasie stylu dworu polskiego. Kolejne budynki Saskiej Kępy wybudowano już w stylu modernistycznym i funkcjonalnym. Najlepszym przykładem architektury z tego okresu jest trzysegmentowy budynek rodziny Lachertów przy ulicy Katowickiej 9/11/11A.
Aby poznać różnorodność Saskiej Kępy zobacz też drewniany dom Przybytkowskich przy ulicy Walecznych 37, modernistyczny dom Lucjana Korngolda przy ulicy Królowej Aldony 3 oraz willę Felicji Trębickiej w stylu art deco przy ulicy Obrońców 25. Polecamy też spacer po Saskiej Kępie na własną rękę, bez przewodnika i odkrywanie zaskakującej architektury na każdym kroku.
Chyba najbardziej znaną mieszkanką Saskiej Kępy była poetka i autorka tekstów, Agnieszka Osiecka. W 2007 roku na skrzyżowaniu ulic Francuskiej i Obrońców odsłonięto jej pomnik. Tutaj też zakończ swój spacer po Pradze-Południe. Na ulicy Francuskiej czekają na Ciebie restauracje i kawiarnie. To jedno z centrów gastronomicznych Warszawy.