Spacer po Żoliborzu
Żoliborz to jedna z najbardziej reprezentacyjnych dzielnic Warszawy. Jej nazwa pochodzi od francuskiego Joli Bord czyli Piękny Brzeg – tak bowiem zwano w XVIII wieku znajdującą się tu posiadłość zakonu pijarów. W miejscu tym istniała również wieś Polików, którą przemianowano później na Fawory. W roku 1831 teren wsi zajęty został pod budowę Cytadeli Warszawskiej, wokół której wybudowano pomniejsze forty oraz stworzono poligon wojskowy.
Po I wojnie światowej wojskowe tereny przeznaczone zostały pod budownictwo i w latach dwudziestych oraz trzydziestych powstała dzielnica nazywana obecnie Starym Żoliborzem. Charakteryzuje się ona niską, willową zabudową, placami z promieniście odchodzącymi ulicami i dużą ilością zieleni. Od początku istnienia jest to dzielnica inteligencka – świadczą o tym między innymi nazwy poszczególnych jej części: Żoliborz Dziennikarski, Urzędniczy czy Oficerski.
W czasie Powstania Warszawskiego Żoliborz został opanowany przez żołnierzy AK i poddał się Niemcom dopiero pod koniec września 1944 roku.
Po wojnie na obrzeżach willowego Żoliborza powstały blokowiska, w tym słynne Sady Żoliborskie, będące jednym z niewielu przykładów przyjaznych dla mieszkańców i świetnie zaprojektowanych ówczesnych osiedli.
Zapraszamy na spacer po klimatycznym, zielonym Żoliborzu.
Cytadela i okolice
Cytadela zajmuje powierzchnię 36 hektarów i powstała na terenie folwarku Fawory oraz posiadłości pijarów. Jej budowa, rozpoczęta w roku 1831 była karą dla Polaków za wywołanie powstania listopadowego.
Zwiedzanie cytadeli zacznij od spaceru wokół jej malowniczych, ceglanych murów. Od strony dzielnicy Żoliborz, u ich podnóży, znajduje się park pełen trawiastych przestrzeni i instalacji artystycznych wkomponowanych w przyrodę. Północno-zachodni fragment murów otacza rzeczka Drna, będąca kiedyś fosą cytadeli. Została ona skanalizowana w XIX wieku i na powierzchnię wypływa tylko jej końcowy fragment. Uroku temu miejscu dodaje malowniczy mostek, zwany również akweduktem.
Od strony Wisły mury forteczne wybudowano na szczycie wysokiej skarpy. Tutaj znajduje się też Brama Straceń, przez którą wyprowadzano na egzekucję więźniów cytadeli. Na stokach skarpy zobaczysz ich symboliczne groby.
Obecnie cytadela to siedziba Muzeum X Pawilonu, Muzeum Katyńskiego, Muzeum Wojska Polskiego oraz Muzeum Historii Polski. Pierwsze z nich znajduje się w miejscu dawnego carskiego więzienia dla skazańców politycznych. Muzeum Katyńskie, które opowiada o losach polskich oficerów zamordowanych w Związku Radzieckim, znajdziesz w południowej kaponierze cytadeli.
Stąd już tylko krok do Mostu Gdańskiego z optymistycznym neonem „Miło Cię widzieć”.
Plac Wilsona
Centralną część dzielnicy stanowi wytyczony w roku 1923 plac Wilsona. Zbudowany został na wzór placów paryskich, z których ulice wychodzą promieniście w wielu kierunkach. W budynkach wokół placu działają liczne kawiarnie, cukiernie i punkty gastronomiczne. Na pyszne ciastka i dobrą kawę warto również pójść na pobliską ulicę Felińskiego do jednego z lokali w pobliżu kościoła św. Stanisława Kostki, tego samego, w którym w latach 1982-1984 odbywały się słynne msze za ojczyznę sprawowane przez księdza Jerzego Popiełuszkę. Jeśli chcesz bliżej poznać losy kapelana „Solidarności” zwiedź poświęcone mu muzeum mieszczące się w podziemiach kościoła.
Dojazd do tego miejsca jest bardzo prosty – wsiądź do pociągu I linii metra i wysiądź na stacji Plac Wilsona. Przyjrzyj się jej wnętrzu, gdyż jest to niewątpliwie najpiękniejsza stacja warszawskiego metra. Podświetlony sufit, nieregularne kształty ścian i użyte materiały zachwyciły wielu ekspertów i zaowocowały licznymi nagrodami architektonicznymi.
Od południa z placem Wilsona graniczy Park Żeromskiego. Powstał on w latach dwudziestych XX wieku, czyli w początkowym okresie budowy starego Żoliborza. Jego centralnym punktem jest Fort Sokolnickiego, który był jednym z fortów zewnętrznych cytadeli. Obecnie odnowiony i wpisany do rejestru zabytków fort jest siedzibą popularnych kawiarni. Przekonaj się, jak miło jest spędzić ciepły letni wieczór w tym właśnie miejscu.
Muzeum Sportu i Turystyki oraz Kępa Potocka
Zaledwie kwadrans drogi spacerem od Placu Wilsona znajduje się charakterystyczny gmach Centrum Olimpijskiego, a w nim Muzeum Sportu i Turystyki. Wejdź do środka, aby poznać historię sportowego współzawodnictwa, obejrzeć sprzęt sportowy, puchary czy medale olimpijskie należące do najbardziej znanych sportowców. Jeśli to nie twoja bajka to usiądź i popatrz na rzeźbę autorstwa Igora Mitoraja przed wejściem do budynku. Czy rozpoznajesz w nim mitycznego Ikara?
Po drugiej stronie ulicy znajduje się ulubione miejsce wypoczynku mieszkańców dzielnicy, nazywane przez nich „kanałkiem”. To dawna odnoga Wisły. Ciągnący się obecnie wzdłuż niego park – Kępa Potocka był… wyspą. Pospaceruj tu w spokoju wśród zieleni albo odpocznij na kocyku nad wodą. Po zmierzchu całej okolicy dodaje klimatu różowy neon w kształcie gigantycznej szklanki z oranżadą z bąbelkami.
Plac Inwalidów
Poznaj jeszcze jeden znany żoliborski plac – plac Inwalidów. Powstał on w miejscu wyburzonego Fortu Gieorgija. W związku z tym istnieje miejska legenda mówiąca, że gdzieś pod placem znajduje się tajny korytarz łączący dawny fort z cytadelą. Może kiedyś uda się go odnaleźć…
A tymczasem obejdź plac dokoła i obejrzyj domy, które w stanie nienaruszonym przetrwały powstanie warszawskie. Skręć też w aleję Wojska Polskiego i pójdź nią na zachód do skrzyżowania z ulicą Felińskiego. Znajdują się tam dwa niemieckie bunkry z czasów II wojny światowej. Jeden jest bardzo łatwy do zauważenia. A czy uda ci się odnaleźć drugi?
Jeśli znalazłeś również drugi bunkier, to wróć na plac Inwalidów i idź ulicą Mickiewicza w kierunku Śródmieścia. Po zachodniej stronie ulicy znajduje się kilka ciekawych restauracji i kawiarni. Warto posiedzieć tam chwilę i odpocząć.
Kolejna, co prawda tylko sobotnia, atrakcja kulinarna Żoliborza znajduje się w alei Wolska Polskiego w pobliżu samej cytadeli. Od kwietnia do października działa tu Targ Śniadaniowy na świeżym powietrzu, gdzie spróbujesz potraw z rozmaitych zakątków świata.
Żoliborz Oficerski, Dziennikarski i Urzędniczy
Od zawsze Żoliborz był dzielnicą inteligencką, w której domy i wille budowali obok siebie przedstawiciele cenionych i dobrze wówczas płatnych zawodów. Podział dzielnicy z uwagi na profesje jej mieszkańców utrwalił się w zwyczajowych nazwach: istnieje więc Żoliborz Dziennikarski, Oficerski i Urzędniczy.
Zwiedzanie zacznij od położonego w pobliżu placu Wilsona Żoliborza Dziennikarskiego. Pomiędzy ulicami Krasińskiego i Promyka znajdziesz domki szeregowe z lat 1928-1930, w których mieszkali znani międzywojenni i powojenni dziennikarze. Przy ulicy Dziennikarskiej 3 miał swój „Domeczek” Melchior Wańkowicz opisany przez samego autora w książce „Ziele na kraterze”.
W przeciwieństwie do modernistycznego Żoliborza Dziennikarskiego, znajdujący się między ulicą Krasińskiego, a cytadelą Żoliborz Oficerski zabudowany jest w większości białymi domami z czerwonymi dachami w stylu polskich dworków. Najwięcej uroczych budynków tego typu znajdziesz na ulicach Fortecznej i Śmiałej. Na ścianie willi u zbiegu ulic Śmiałej i Józefa Hauke-Bosaka zobaczysz pamiątkową tablicę poświęconą Andrzejowi Wajdzie, który spędził tu ponad 40 lat życia.
Podobne domy, nawiązujące tym razem do małomiasteczkowej architektury polskiej przełomu XVIII i XIX wieku, wchodzą w skład Żoliborza Urzędniczego. Aby je podziwiać przespaceruj się malowniczymi uliczkami Brodzińskiego i Wieniawskiego. W jednym z domów przy drugiej z ulic, mieszkał i tworzył Czesław Niemen, któremu zawdzięczamy hitowy „Sen o Warszawie”. Zobacz też wybudowany na planie koła, pobliski plac Henkla.
Sady Żoliborskie
W latach sześćdziesiątych na obrzeżach przedwojennego Żoliborza zaczęły wyrastać nowe osiedla bloków mieszkalnych. Część z nich to wysokie, przytłaczające mrówkowce. Istnieją też jednak przykłady ciekawej i przyjaznej mieszkańcom architektury, współgrającej z niską zabudową Starego Żoliborza.
Takim osiedlem są Sady Żoliborskie, które jak sama nazwa mówi, powstały na terenie dawnych sadów przylegających do przedwojennej dzielnicy. W kwadracie ulic Popiełuszki, Krasińskiego, Załuskich i Gojawiczyńskiej poczujesz, że życie w mieście może być naprawdę urocze: kilkupiętrowe budynki ułożone są w taki sposób, aby nie zasłaniać się nawzajem, a centralną część osiedla zajmuje zadbany park ze starymi drzewami owocowymi, które wciąż kwitną na wiosnę i dają owoce jesienią.
Marymont
Na północ od Starego Żoliborza znajduje się Marymont. Jego nazwa, tak jak Żoliborz, pochodzi z języka francuskiego – Marie Mont czyli Góra Marii. Tutaj właśnie, na wzgórzu przy obecnej ulicy Gdańskiej, waleczny król Jan III Sobieski wybudował pałacyk na cześć swojej ukochanej żony Marii. Oprócz rezydencji królewskiej małżonki pełnił on również funkcję pałacyku myśliwskiego, goszczącego dwór królewski w drodze na polowania w Lesie Bielańskim i Puszczy Kampinoskiej. Obecnie na fundamentach dawnego pałacyku stoi malowniczy, wybudowany w latach 1924-1930 kościół Matki Bożej Królowej Polski, a pozostałością po pałacowym parku jest Park Kaskada, znajdujący się po przeciwległej stronie ulicy Gdańskiej.