Spacer po Woli
Nazwa dzielnicy wywodzi się od największej podwarszawskiej wsi książęcej – Wielkiej Woli, która istniała już w XIII wieku. Do historii weszła w 1575 roku, kiedy stała się miejscem wyboru królów Polski. W XIX wieku, po zbudowaniu kolei warszawsko-wiedeńskiej, Wola zamieniła się w przemysłowe przedmieście Warszawy, a w 1916 roku włączono ją do Warszawy. W okresie międzywojennym pracowały tu pełną parą setki zakładów zatrudniających dziesiątki tysięcy robotników. W czasie II wojny światowej część obszaru dzielnicy znalazła się na terenie żydowskiego getta. Szczególnie tragiczne wydarzenia dotknęły ją w pierwszym tygodniu Powstania Warszawskiego. Kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Woli w ciągu kilku dni zostało wymordowanych w masowych egzekucjach. Po wojnie na miejscu zniszczonych kamienic powstały blokowiska oraz zakłady pracy. Obecnie dzielnica zmienia się w centrum biznesowe z największym skupiskiem drapaczy chmur w mieście. Przyjdź i odkryj ślady wielowiekowej tradycji tego obszaru. Wybierz się na jedno z lokalnych wydarzeń żeby poczuć niepowtarzalny klimat tworzony przez jej mieszkańców.
Wolne elekcje
Ciekawe czy wiesz, że na polach Woli odbyło się 10 z 12 elekcji królewskich. Były one pierwszym w Europie demokratycznym systemem wyborów władz państwa. Miejsce tych wydarzeń nosi obecnie nazwę Pól Elekcyjnych i wznosi się na nim prawie pięciometrowy obelisk Electio Viritim zwieńczony koroną. Wybranych tu władców Polski możesz poznać dzięki wmurowanym wokół obelisku tablicom. Z tamtych czasów zachował się obraz Matki Bożej Pocieszenia zwanej Elekcyjną. W trakcie elekcji zabierano go na pola elekcyjne i wystawiano go w kaplicy znajdującej się w tak zwanej szopie senatorskiej. Zobaczysz go w kościele św. Stanisława Biskupa i Męczennika przy ulicy Bema 73/75. O chlubnej przeszłości dzielnicy przypominają również nazwy wolskich ulic: Elekcyjnej, Obozowej oraz modernistycznego osiedla Koło nawiązującej do zgromadzenia posłów w czasie sejmów.
II Wojna Światowa
Na Woli rozegrało się jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń II wojny światowej. W pierwszych dniach Powstania Warszawskiego dziesiątki tysięcy jej mieszkańców zostało zamordowanych przez oddziały SS i niemieckiej policji. Ich ofiarę upamiętnia Pomnik Ofiar Rzezi Woli przy alei Solidarności 98. Co roku, w rocznicę tego wydarzenia, możesz wziąć udział w Marszu Pamięci ofiar cywilnych. Trasa marszu kończy się na Cmentarzu Powstańców Warszawy, największym w Polsce cmentarzu wojennym. O losach ludności cywilnej opowiada też ogromny mural na ścianie jednego z budynków przy ulicy Płockiej 41. To tędy Niemcy prowadzili na egzekucję mieszkańców oraz pacjentów i personel Szpitala Wolskiego. Szczegóły tych i innych wydarzeń poznasz w interaktywnym Muzeum Powstania Warszawskiego, które znajduje się w dawnej Elektrowni Tramwajów Miejskich przy ulicy Grzybowskiej 79.
Od 1940 roku na Woli znajdował się duży fragment warszawskiego getta utworzonego przez niemieckie władze. Z tych czasów pochodzą fragment muru pomiędzy posesjami na ulicy Siennej 53 i 55 oraz ściany przedwojennych budynków przy ulicy Złotej 62 i Waliców 11 wyznaczających granice tzw. zamkniętej dzielnicy żydowskiej.
Na ulicy Chłodnej zobaczysz multimedialną instalację „Kładka pamięci”. Nawiązuje ona do drewnianego mostu łączącego dwie części getta.
Zobacz też szklany kubik, upamiętniający miejsce, w którym odkopano większą część Archiwum Ringelbluma. Ten ogromny zbiór dokumentów o życiu Żydów w warszawskim getcie został ukryty w piwnicy szkoły mieszczącej się kiedyś przy obecnej ulicy Nowolipki 28.
Wola Robotnicza (i atrakcje postindustiralne)
Od końca XVIII wieku na Woli zaczęły powstawać liczne zakłady przemysłowe. Spośród wielu gorzelni, browarów i cegielni szczególną sławę zyskał browar „Haberbusch i Schiele” przy ulicy Grzybowskiej. Z początkiem XX wieku stał się on jednym z największych w Europie. Dziś w zrewitalizowanych piwnicach dawnej leżakowni znajduje się rzemieślniczy Browar Warszawski, a w zachowanym budynku warzelni działa słynna już restauracja Nine’s należąca do piłkarza Roberta Lewandowskiego.
W połowie XIX wieku, po zbudowaniu kolei warszawsko-wiedeńskiej, rozwój dzielnicy nabrał jeszcze tempa, a do zakładów spożywczych dołączyły inne. Wśród nich była firma wyrobów platerowych, w 1882 roku przejęta przez słynnych przemysłowców, Ludwika Norblina i Teodora Wernera. Odwiedź mieszczące się tu teraz Muzeum Fabryki Norblina, a poznasz historię jednego z najważniejszych przedsiębiorstw Królestwa Polskiego.
Wraz z nowymi fabrykami powstawały też robotnicze osiedla, wśród nich zbudowana pod koniec XIX wieku Kolonia Wawelberga. Ufundowana przez finansistę i filantropa Hipolita Wawelberga, jest najstarszym istniejącym osiedlem mieszkaniowym w Warszawie. Przyjdź, a zobaczysz jak budowało się w przeszłości. Przy okazji wstąp do mieszczącej się w jednym z bloków słynnej pracowni cukierniczej „Zagoździńskiego” z najpyszniejszymi pączkami w mieście.
Obecność licznych zakładów przemysłowych oraz bliskość kolei warszawsko-wiedeńskiej przyczyniła się do powstania w latach 80. XIX wieku drugiej z warszawskich gazowni. Za sprawą wytwarzanego w niej z węgla gazu miasto wkroczyło w zupełnie nową epokę. Zakład rozwinął się, przejmując w latach 20. XX wieku całość produkcji gazu dla Warszawy. W szczytowym okresie rozwoju zatrudniał ponad tysiąc pracowników, dostarczając gaz do prawie 100 tysięcy odbiorców prywatnych, przedsiębiorstw i instytucji oraz 6 tysięcy stołecznych latarni. W latach 30. XX wieku stał się jedną z najnowocześniejszych wytwórni gazu miejskiego w Europie.
W budynku dawnej aparatowni mieści się obecnie Muzeum Gazowni Warszawskiej. Odwiedź go, aby obejrzeć zabytkowe urządzenia związane z produkcją tak zwanego „gazu świetlnego”, w tym, największy w Europie, berliński licznik gazowy z 1899 roku. Zobaczysz tu też uliczne latarnie gazowe oraz urządzenia domowe zasilane gazem: gazowe lodówki, żelazka, lokówki czy młynek do kawy. Zapoznasz się też z procesem produkcji gazu węglowego i produktów pochodnych.
Tuż przy Centrum Handlowym Wola Park na ulicy Górczewskiej rozciąga się Park Ulricha. Powstał on w miejscu, gdzie od końca XIX wieku do roku 1958 roku działało gospodarstwo ogrodnicze należące do rodziny Ulrichów. Jeszcze do niedawna znajdowały się tu pozostałości po latach świetności przedsiębiorstwa: ceglane kominy, fundamenty szklarni i pałacyk. Po pracach renowacyjnych i rekonstrukcyjnych powstały tutaj na nowo szklarnie, we wnętrzach których goszczą restauracje, punkty gastronomiczne i sala zabaw dla dzieci. Główny plac na terenie zielonego parku to idealne miejsce do spotkań dla mieszkańców miasta.
W 1875 roku na Woli uruchomiono nową stację towarową Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Jej magazyny, znajdujące się przy ulicy Towarowej 1, przetrwały szczęśliwie obydwie wojny. Dlatego w 1945 roku zorganizowano w nich poczekalnie i pomieszczenia służbowe dla nowo otwartej stacji Warszawa Główna.
Obecnie znajduje się tu Stacja Muzeum z zabytkowymi lokomotywami, a na nieczynnych peronach odbywa się Nocny Market – największy streetfoodowy targ w Polsce. O kolejowej przeszłości Woli mówią też charakterystyczne ceglane domy przy ulicy Armatniej, należące kiedyś do pracowników Kolei Warszawsko-Kaliskiej.
Zabytkowe nekropolie
O wielokulturowej przeszłości Warszawy świadczą położone na Woli cmentarze. Odwiedź założone w 1790 roku Powązki – najbardziej znany katolicki cmentarz Warszawy, ze słynną Aleją Zasłużonych, w której spoczywa wielu wybitnych Polaków. Graniczy on z Cmentarzem Żydowskim – jednym z największych kirkutów na świecie, na którym obok zabytkowych macew napotkasz okazałe mauzolea, a także groby zasłużonych rabinów i cadyków.
W sąsiedztwie znajduje się starszy z dwóch cmentarzy muzułmańskich w Warszawie, zwany kaukaskim oraz dwa zabytkowe cmentarze protestanckie: ewangelicko-augsburski (luterański) oraz ewangelicko-reformowany, na którym oprócz kalwinów spoczywają anglikanie, metodyści, baptyści i adwentyści. Na drugim z cmentarzy muzułmańskich obejrzysz mogiły żołnierzy tatarskich, którzy służyli Polsce od czasów Pierwszej Rzeczypospolitej aż po II wojnę światową.
Na północ od Powązek znajduje się jeszcze Cmentarz Wojskowy, na którym pochowano m.in. ofiary komunistycznych zbrodni z lat 1945-1956 i katastrofy polskiego samolotu pod Smoleńskiem.
Kolejne nekropolie znajdziesz w zachodniej części dzielnicy – na Ulrychowie. Największą z nich jest powołany przez cara w 1834 roku Cmentarz Prawosławny, na którym razem z Rosjanami spoczywają też Gruzini, Ukraińcy i Cyganie.
Na północ od niego mieści się jedna z nielicznych na świecie nekropolii karaimskich.
Kierując się na zachód trafisz na Cmentarz Powstańców Warszawy, kryjący prochy ponad 100 tysięcy poległych i pomordowanych z całej Warszawy, Cmentarz Wolski i najdalej położony Cmentarz Mariawitów.
Kercelak – Święto Woli
Razem z powstającymi w XIX wieku zakładami przemysłowymi rozwijał się na Woli handel. W 1867 roku w jej sercu, na gruntach ofiarowanych miastu przez kamienicznika Józefa Kercelego powstał bazar, później nazwany Kercelakiem. Zajmował on teren o wielkości 1,5 hektara przy zbiegu dzisiejszych ulic Leszno, Okopowa i Towarowa. Początkowo handlowano na nim tylko paszą oraz towarami z okolicznych wsi. Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości urósł do rangi największego targowiska Warszawy, na którym można było kupić niemal wszystko. Doszczętnie zniszczony w czasie oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 roku już w październiku działał w najlepsze. W czasie okupacji oprócz żywności szmuglowanej ze wsi można było dostać też broń, wódkę i fałszywe dokumenty. Większość z 1500 straganów spłonęła ponownie podczas nalotu sowieckiego w nocy z 1 na 2 września 1942 roku, a w połowie 1944 roku Niemcy w ogóle zlikwidowali targowisko. Jego los został przypieczętowany w 1947 roku, kiedy przez jego środek zaczęto przebudowę Trasy W-Z. Pozostały po nim nazwa skrzyżowania ulicy Okopowej z aleją Solidarności, gwara oraz doroczne święto Woli organizowane w jego miejscu na początku września. To ostatnie, to świetna okazja aby poznać klimat przedwojennego bazaru, poznać mieszkańców dzielnicy i posłuchać muzyki na żywo.
Warszawskie city – drapacze chmur
Niegdyś przemysłowa dzielnica przechodzi obecnie dynamiczne zmiany. Jej wschodnia część scala się ze ścisłym centrum miasta, tworząc city pełne eleganckich wysokościowców, spośród których 5 najwyższych znajduje się właśnie na Woli. Z łatwością wypatrzysz najwyższy w Unii Europejskiej budynek Varso Tower – liczący razem z iglicą 310 metrów.
Następnie udaj się w okolice ronda Daszyńskiego. Bezpośrednio przy nim wznoszą się Warsaw Unit z ruchomą częścią fasady zbudowaną z tysięcy płytek reagujących na ruch powietrza oraz Skyliner z charakterystycznym pióropuszem u szczytu. Kilkadziesiąt metrów dalej stoi drugi pod względem wysokości Warsaw Spire z popularnym Placem Europejskim. Zatrzymaj się na nim jeśli chcesz zrobić sobie pamiątkowe selfie. Pośrodku stoi wielkoformatowy napis „Kocham Warszawę”. Zwróć też uwagę na ściany okalających plac budynków – ogromne murale to projekty znanych artystów: Rafała Olbińskiego i François Schuitena.
Jeśli chcesz zobaczyć jak przez ostatnie 20 lat zmieniła się technologia budowania spróbuj odszukać na mapie Warsaw Trade Tower. To trzeci najwyższy i jednocześnie najstarszy warszawski drapacz chmur o wysokości ponad 200 metrów. Został wybudowany jeszcze pod koniec XX wieku przez Warszawskie Centrum Daewoo.